Devre Kesici Nedir? Nasıl Çalışır?

Borsada devre kesici, aşırı fiyat hareketlerini kontrol altına almak için kullanılan bir otomatik işlem durdurma mekanizmasıdır. Piyasada ani düşüş veya yükseliş yaşandığında devre kesici devreye girerek işlemleri belirli bir süre durdurur. Bu sayede yatırımcıların panikle hareket etmeleri önlenir ve piyasanın dengelenmesine yardımcı olur.

Devre Kesici Nasıl Çalışır?

Devre Kesici Türü	Etkilediği Alan	Tetiklenme Koşulu	İşlem Durdurma Süresi
Endeks Bazlı Devre Kesici	BIST 100, BIST 30 gibi endeksler	%5 ve %7 düşüş	5 – 10 dakika
Hisse Bazlı Devre Kesici	Belirli bir hisse senedi	Gün içi fiyat limitine ulaşma	5 – 10 dakika
Vadeli İşlem Devre Kesici	VİOP piyasası	Belirli fiyat değişimi	5 dakika

Bu sistem, borsada istikrarı sağlamak ve yatırımcı güvenliğini artırmak için kritik bir öneme sahiptir.

Devre kesiciler borsada volatiliteyi kontrol altına almak için kritik bir mekanizma olsa da, daha derinlemesine incelendiğinde birkaç önemli ek bilgi daha bulunmaktadır:

Devre Kesicinin Amacı ve Önemi

• Panik Satışlarını Engelleme: Büyük fiyat dalgalanmalarında yatırımcıların ani satış kararları almasını önleyerek piyasayı stabilize eder.
• Manipülasyonu Önleme: Spekülatif işlemlerin piyasayı aşırı derecede etkilemesini sınırlandırır.
• Yatırımcılara Değerlendirme Süresi Tanıma: Ani fiyat hareketlerinde yatırımcıların durumu değerlendirmesine ve sağlıklı karar vermesine yardımcı olur.
• Sistemsel Riskleri Azaltma: Özellikle küresel krizler veya önemli haber akışları sırasında piyasaların çökmesini önlemeye yardımcı olur.

Devre Kesici Türlerine Ekstra Ayrıntılar

• Aşamalı Devre Kesici: Belirli bir fiyat değişiminde kısa süreli duraklama, daha büyük bir hareket yaşandığında daha uzun süreli duraklama sağlayan sistemdir.
• Kademeli Devre Kesici: Önce belirli bir seviyede işlem durdurulur, ardından piyasaya yeniden açıldığında belirli bir süre emirlerin toplanması sağlanır.
• Küresel Etkileşim: Özellikle ABD gibi büyük piyasalarda devre kesiciler açıldığında diğer ülkelerin borsaları da etkilenebilir.

Devre Kesici Uygulamalarına Tarihsel Örnekler

• 1987 Kara Pazartesi (Black Monday): ABD’de Dow Jones %22’den fazla değer kaybederek büyük bir çöküş yaşadı. Bunun ardından devre kesici sistemleri geliştirildi.
• 2020 COVID-19 Krizi: Pandemi nedeniyle Mart 2020’de ABD borsasında dört kez devre kesici uygulandı.
• 2023 Türkiye Depremi: Türkiye’de 6 Şubat depremlerinin ardından Borsa İstanbul’da devre kesiciler devreye girdi, ardından borsa geçici olarak kapatıldı.

Devre Kesici Süreçleri ve Piyasa Üzerindeki Etkileri

• Devre kesici devreye girdikten sonra yatırımcılar emir iptali veya değişikliği yapabilir, ancak yeni işlemler belirli bir süre boyunca kabul edilmez.
• Devre kesici sonrası piyasanın dengeli mi yoksa daha fazla volatil mi olacağı belirsizdir, çünkü bu süreç bazen yeni panik dalgaları yaratabilir.
• Kurumsal yatırımcılar ve algoritmik işlem yapanlar devre kesicileri yakından takip eder ve bu duraklamaları stratejik avantaj olarak kullanabilirler.

Türkiye’de Devre Kesici Kuralları

• BIST 100 ve BIST 30 gibi büyük endekslerde %5 ve %7 düşüşlerde otomatik olarak devreye girer.
• Hisse bazlı devre kesiciler genellikle gün içi belirlenen fiyat limitlerine ulaşıldığında çalışır.
• Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP) için belirli fiyat değişim seviyeleri baz alınarak uygulanır.

Devre Kesicinin Dezavantajları ve Eleştiriler

• Piyasa Manipülasyonuna Kapı Açabilir: Büyük yatırımcılar, devre kesiciyi tetikleyecek seviyelerde işlem yaparak avantaj sağlamaya çalışabilir.
• Alım-Satım Süreçlerini Zorlaştırabilir: Ani duraklamalar yatırımcıların işlemlerini planlamasını zorlaştırabilir.
• Belirsizlik Artırabilir: Piyasalar yeniden açıldığında, volatilitenin daha da yükselmesine neden olabilir.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)